Serwis Polskiego Towarzystwa Genealogicznego

flag-pol flag-eng home login logout Forum Fotoalbum Geneszukacz Parafie Geneteka Metryki Deklaracja Legiony Straty
czwartek, 28 marca 2024

longpixel
longpixel

Nasi tu byli

arrow Marek_Kwarciński
18:25:07 - 28.03.2024
arrow Karasiński
18:24:55 - 28.03.2024
arrow Stepniak_Krystyna
18:24:41 - 28.03.2024
arrow kminek
18:22:49 - 28.03.2024
arrow gorzolnik
18:21:18 - 28.03.2024
arrow maria.j.nie
18:20:07 - 28.03.2024
arrow grzesio
18:18:09 - 28.03.2024
arrow ksztaj
18:17:19 - 28.03.2024
arrow Bibi
18:16:34 - 28.03.2024
arrow Steamroller_Fly
18:16:07 - 28.03.2024
arrow kazal
18:15:12 - 28.03.2024
arrow Kapelus
18:14:10 - 28.03.2024
arrow Zn_Leon
18:13:47 - 28.03.2024
arrow michalmilewski
18:12:45 - 28.03.2024
arrow Jan.Ejzert
18:11:54 - 28.03.2024
arrow achajter
18:10:36 - 28.03.2024
arrow JohnC
18:10:18 - 28.03.2024
arrow Paulus
18:07:34 - 28.03.2024
arrow Małgorzata_Kulwieć
18:07:24 - 28.03.2024
arrow Bialas_Malgorzata
18:06:56 - 28.03.2024
arrow Micha_Gaca
18:06:22 - 28.03.2024
arrow Marynicz_Marcin
18:04:10 - 28.03.2024
arrow Stachu_Stanisław
18:03:00 - 28.03.2024
arrow pacakm
18:02:15 - 28.03.2024
arrow ryszardgarncarek
18:00:29 - 28.03.2024
arrow Katarzyna_GT
17:59:12 - 28.03.2024
arrow Jędrzejszyn_Iwona
17:57:24 - 28.03.2024
arrow swigut
17:54:15 - 28.03.2024
arrow Nagórski_Bogusław
17:54:14 - 28.03.2024
arrow badur
17:53:36 - 28.03.2024
Członkowie i sympatycy

Pułapki etymologii
Dodano: wtorek, 27 maja 2008 - 15:09 Autor: Fronczak_Waldemar
InneSkąd pochodzi moje nazwisko? Co oznacza? Czy ktoś, kto nosił je w XV wieku jest moim przodkiem?
Jakże często spotykamy się z takimi pytaniami. Zadają je młodzi i starzy, rozpoczynając swoją przygodę z genealogią. Jest w tym coś magicznego, co można przyrównać do znaków zodiaku. Staramy się odkryć dodatkowy sens naszego nazwiska, poznać jego znaczenie, a być może i wierzymy, że wskaże nam to drogę do przeszłości naszej rodziny, że właśnie w nazwisku kryją się zaklęte informacje o pochodzeniu, zajęciach lub cechach naszych przodków.
Niekiedy udaje się nam znaleźć potwierdzenie naszych założeń i tez stawianych na podstawie etymologii nazwiska, ale najczęściej polega to na tym, że tak długo szukamy, aż pewne sekwencje zdarzeń z przeszłości ułożą nam się w oczekiwany łańcuch logiczny, imitując proces dowodowy.
Tym razem chcę się skupić na meandrach etymologii i możliwych niespodziankach, z jakimi możemy się spotkać. U źródeł tych niespodzianek leży czasami niestabilność historyczna nazwisk.
Dla zilustrowania problemu wybrałem przykład z poszukiwań we własnej rodzinie.
A zatem do dzieła.
Moja prababka nazywała się z domu Nogalska. Etymologia zdaje się być oczywista, ale dla pewności zerknijmy co na to mówi profesor Rymut.
Nogalski ( bez daty źródłowej ) - od noga ( nazwisko Noga 1392), nogal ( nazwisko Nogal 1789) „człowiek mający długie nogi”.
Mamy więc zarazem oboczności, z których jedna jest dość leciwa, bo sięga XIV wieku.
Skoro na Wyspie Wielkanocnej mogli być Długousi, to u nas mogli być moi przodkowie długonodzy.
Właściwie na tym powinienem zakończyć przygodę z etymologią nazwiska, cóż kiedy kolejne znaleziska przy cofaniu się w przeszłość, odkrywały coraz to inną formę tego nazwiska.
Moja prababka miała na imię Ludwika i urodziła się w 1873 roku, ale jej ojciec Jan nosił nazwisko Nagalski.
Gdy zerkniemy do Słownika, to przekonamy się, że w tym przypadku zmienia nam się zupełnie etymologia. Zamiast „nogi” pojawia się nam „gwóźdź”.
Nagalski ( bez daty źródłowej, po 1800 roku) - od niemieckiej nazwy osobowej Nagal, Nagel, te od średnio - wysoko - niemieckiego nagel i staroniemieckiego nagal „gwóźdż”.
No dobrze, niech będzie gwóźdź, chociaż te długie nogi bardziej mi pasowały, choćby w odniesieniu do płci pięknej.
Szukałem jednak dalej, bo ciekawość mnie paliła, a i ksiąg było jeszcze pod dostatkiem.
Całe starsze rodzeństwo Jana nosiło takie samo nazwisko, ale ich ojciec… Ich ojciec, a więc dziadek Ludwiki Nogalskiej, zwał się Nagayski i urodził się z ojca Nogayskiego.
No pięknie. Mamy dwie kolejne wersje nazwiska.
Już tylko dla porządku podam etymologię nazwiska Nagayski, a to z tego powodu, że gdyby nie było dalszych znalezisk, to biedny genealog, musiałby uznać to za pierwotną formę nazwiska i przyjąć tą etymologię za obowiązującą. Otóż u profesora Rymuta czytamy:
Nagajski ( bez daty źródłowej, a więc koniec XVIII, pocz XIX wieku) - od na + gaj „las, zarośla” lub od nahaj „skórzany bicz z krótką rękojeścią, kańczug”.
Mam więc tym razem do wyboru, sielankowe nazwisko związane z gajem, które nieodparcie kojarzy mi się z wierszami Konopnickiej, lub bardziej twarde nazwisko urobione od nahaja, czyli bicza.
Ty razem nie miałem problemu z wyborem, bo w tym samym czasie poznałem jeszcze starszą wersję nazwiska – Nogayski. Gdybym jednak nie miał dostępu do wcześniejszych dokumentów, to miałbym nie lada kłopot. Noga, gwóźdź, gaj czy nahaj?
Owym Nogayskim był Franciszek urodzony w 1754 roku, mój 4 x pradziadek.
Na całe szczęście etymologia zatoczyła koło i powróciła do wersji związanej z dolną kończyną.
Nogajski 1675 - od noga, nogaj „długonogi”.
Wiwat długonodzy!
Gdy już tyle wersji nazwiska pojawiło się w obrębie kilku pokoleń, na wszelki wypadek sprawdziłem jak wyglądają inne oboczności tego nazwiska. Jako najbardziej prawdopodobna wydała mi się wersja nazwiska bez sufiksu –ski. A więc Nogaj. Wszak w pewnym okresie namiętnie ozdabiano wszelkie nazwiska przez dodanie tej „nobilitującej” końcówki. Może więc i moich przodków dopadła ta moda?
Ten sposób wnioskowania nie burzył etymologii nazwiska, bo w Słowniku pod hasłem Nogaj czytamy:
Nogaj można wywodzić wprost od nogaj „długonogi”. Nazwę osobową Nogaj odnotowano już w 1370 roku.
W innych słownikach znajduję potwierdzenia „starożytności” tej nazwy osobowej. Na Białostocczyźnie występuje już w 1580 roku, na terenie Sądecczyzny w 1491 roku, a w Bydgoszczy w 1585 roku.
Już całkiem uspokojony przeglądam kolejne księgi. Nie robi już na mnie wrażenia równoległe występowanie różnych wariantów tego nazwiska. Udaje mi się również odnaleźć pierwszy przypadek, gdy z Nagayskiego zrobiono Nogalskiego. Był to rok 1823.
Później wszystkim rodzinom konsekwentnie zmieniano nazwiska na Nogalski w połowie XIX wieku, niezależnie jaką posługiwali się formą nazwiska.
Już zapewne zmęczeni jesteście tą historią i trudno jest się wam zorientować w tej karuzeli etymologicznej. Wyobraźcie więc sobie jak to wyglądało w trakcie poszukiwań, gdy co miesiąc musiałem zmieniać koncepcję i nie pogubić się w rodzinach posługujących się różnymi odmianami jednego nazwiska. Różnice występowały w obrębie tego samego pokolenia i w obrębie tej samej rodziny.
Tak bez większych zmian było aż do pokolenia moich 5 x pradziadków.
Wiadomo, że najlepszy kąsek zostawiam na koniec tej opowiastki. Proszę więc jeszcze o chwilkę cierpliwości.
Dotarłem nareszcie do końca, a właściwie do początku księgi, zaczynającej się w I połowie XVIII wieku. Znalazłem najstarsze zapisy, dotyczące pierwszej pary, od której pochodzą wszyscy Nogalscy/Nagayscy itp.
To Augustyn i Zofia Nagascy.
Pojawił się więc poważny problem. Dotychczasowe etymologie okazały się całkiem nieprzydatne. Nazwisko Nagaski, a właściwie Nagawski, bo zazwyczaj w zapisie pomijano literę „w”. nosi cechy typowe dla nazwiska odmiejscowego. To nie Nogaj, czy Nagal. Na bok poszedł kańczug i gaj.
No dobrze, ale co to za miejscowość? W ruch poszły stare mapy i Słownik Geograficzny.
Skoro przez wszystkie te lata Nogalscy siedzieli w parafii Bratoszewice, to i wcześniej pewnie też gdzieś tu mieszkali.
Tuż za miedzą, w sąsiedniej parafii Dmosin, leży odległa od Bratoszewic o zaledwie 9 kilometrów wieś Nagawki.
Tak więc nareszcie koniec tej karuzeli z nazwiskami. Niestety nici z długonogich prababek mieszkających pod gajem, jak bańki mydlane prysły obrazy pradziadków twardych jak gwoździe, co świstali nahajami. W to miejsce pojawili się mieszkańcy uroczo położonej wioski Nagawki.
Przekonałem się, że nie zawsze współczesne nazwisko musi być identyczne z tym, jakie nosili przodkowie 300 lat wcześniej, a nadmierna wiara w etymologię nazwiska może wyprowadzić genealoga na manowce. Tak jak we wszystkich naszych poszukiwaniach, tak i tu, powinniśmy opierać się jedynie na badaniach dokumentów źródłowych. Hipotezy powinniśmy tworzyć dopiero tam, gdzie kończą się materiały.


Autor Komentarze
Komentarze
SympatykSympatyk



____________
Od: Lip 02, 2006 Posty: 4360
Napisano:Maj 27, 2008 - 15:21
Skomentuj ten artykuł w tym wątku
_EZFORUMCOMMENTS_USERINFO p
Marcin_P
SympatykSympatyk



____________
Od: Wrz 02, 2007 Posty: 24
skąd:Mazowsze
Napisano:Maj 27, 2008 - 23:49
Bardzo ciekawy tekst z trafnymi tezami. Mam podobne doświadczenia. Nazwisko Odolczyk wcześniej brzmiało Odojczyk (Odoyczyk). Znaczenia inne. Ale najlepsze znów na koniec. Okazało się, że nazwisko to przyjęło kilka rodzin zupełnie niespokrewnionych (tak mi się wydaje) w momencie osiedlenia w jednej parafii.

Pozdrawiam

Marcin
_EZFORUMCOMMENTS_USERINFO p
donate.jpg
Serwis Polskiego Towarzystwa Genealogicznego zawiera forum genealogiczne i bazy danych przydatne dla genealogów © 2006-2024 Polskie Towarzystwo Genealogiczne
kontakt:
Strona wygenerowana w czasie 1.254951 sekund(y)